Przy sadzeniu róż

Pieśń do wiersza Seweryna Goszczyńskiego[1] z muzyką nieznanego autora, poświęcona Wielkiej Emigracji[2] po upadku Powstania Listopadowego. Utwór powstał w przedziale między 1861 a 1863 rokiem.

[1]Seweryn Goszczyński (ur. 4 listopada 1801 w Ilińcach, zm. 25 lutego 1876 we Lwowie) – polski działacz społeczny, rewolucjonista, pisarz i poeta polskiego romantyzmu. Zasłynął jako autor wierszy patriotycznych oraz jeden z czołowych członków grona mesjanistycznego Andrzeja Towiańskiego. Strona na Wikipedii

[2]Wielka Emigracja – ruch emigracyjny polskiej ludności w pierwszej połowie XIX wieku. Emigracja miała podłoże patriotyczno-polityczne, a bezpośrednią przyczyną był upadek powstania listopadowego. Była jednym z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy. Strona na Wikipedii, Artykuł na Historia Powszechna, Dwie różne biografie, jeden cel – Joachim Lelewel i książę Adam Jerzy Czartoryski – audycja ZPBP.

Seweryn Goszczyński (1801-1876) był poetą polskiego romantyzmu, ale też pisarzem, działaczem społecznym, uczestnikiem niepodległościowych konspiracji i oficerem Powstania Listopadowego. Królestwo Polskie opuścił wraz z korpusem generała Macieja Rybińskiego[1], przekraczając pruską granicę 5 października 1831 roku w okolicach wsi Jastrzębie. Po zwolnieniu z internowania udał się do Galicji. Przez kilkanaście miesięcy przebywał w Mikołajowicach koło Tarnowa, w majątku swojego przyjaciela Józefa Tetmajera[2]. Właśnie w Mikołajowicach, pod wpływem traumy po klęsce Powstania, Goszczyński napisał wiersz „Przy sadzeniu róż”, który był dla niego z jednej strony rozliczeniem z przeszłością, ale z drugiej manifestem wiary w sens narodowej pracy w przyszłości. Goszczyński dedykował swój utwór swojemu towarzyszowi broni z Powstania, współuczestnikowi szturmu na Belweder, Michałowi Szweycerowi – także emigrantowi, a w przyszłości pionierowi polskiej fotografii.

W 1838 roku Goszczyński, śladem tysięcy Polaków tworzących Wielką Emigrację ,wyjechał do Francji. Emigracja była wielka nie liczebnością, ale wielkością tych, którzy ją tworzyli. Była to głównie szlachta, oficerowie i żołnierze Powstania Listopadowego, politycy, pisarze i artyści.

Wymienić można tutaj min: Adama Jerzego Czartoryskiego[3], Maurycego Mochnackiego[4], Joachima Lelewela[5], generała Józefa Bema, Zygmunta Krasińskiego, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego  czy choćby Fryderyka Chopina. Mimo politycznych podziałów stworzyli oni prężny ośrodek polskiej myśli politycznej mający mocny  wpływ na  polskie ruchy niepodległościowe do Wiosny Ludów. Wielkie i trwałe okazało się za to kulturowe dzieło tej emigracji – np. romantyczna poezja jej wieszczów. Z Wielkiej Emigracji wyszła też grupa polskich inżynierów i wynalazców – min. Jan Józef Baranowski[6], Antoni Patek[7], Tomasz Bartmański[8] i Kazimierz Gzowski[9] – których wielkie osiągnięcia nadały najwyższą markę polskiej myśli technicznej.

Analiza tekstu

Wiersz Goszczyńskiego ma cztery zwrotki. Spisany jest jako „zawołanie do przyjaciela”. W pierwszej zwrotce narrator wzywa swojego przyjaciela do „sadzenia róż” mimo szalejącej zimy. Uwzględniając okoliczności powstania  wiersza i osobę przyjaciela, któremu był dedykowany, możemy uznać to wezwanie za poetycki manifest niezłomnej wiary w sens dalszej pracy dla sprawy narodowej. Sadzenie róż, kwiatów symbolizujących wyrafinowane piękno i miłość, jest tutaj symbolem troski o trwanie i przekazanie dziedzictwa polskiej kultury. „Zima” to oczywiście okupacyjne porządki w podzielonej Polsce i w ogóle „stary porządek” ugruntowujący polską niewolę. Poeta wierzy jednak, że kiedyś to wszystko się skończy, okupanci upadną i „nastanie lato”, dla którego trzeba jednak już dzisiaj „sadzić róże”. W drugiej zwrotce poeta dzieli się przekonaniem, że jego generacja być może nie ujrzy już owoców tej pracy. Dlatego podkreśla jeszcze raz, że „sadzenie róż” jest tworzeniem „szczęśliwszego świata” dla przyszłych pokoleń. Kolejna zwrotka to deklaracja wiary w mesjanizm generacji powstańców, we „wzniosłość i piękno” jej losu. Stary porządek, z którym walczyli, poeta porównuje do przestrzeni zarośniętej przez cierniste głogi – których zapach symbolicznie kojarzono wówczas ze śmiercią. Droga, po której przeszli powstańcy, jest dla autora właśnie „sadzeniem róż”. Dlatego widząc jak wrastają one w miejsce głogu wzywa do trwania w tym dziele. Ostatnia zwrotka to ponowne wezwanie („Idźmy! Szczepmy!”) oraz deklaracja wiary w to, że kiedy przyjdzie odejść do „Świata wiecznego wypocznienia” (chrześcijańskiego Nieba) to przyszłe pokolenia docenią („łzy wdzięczności i  wspomnienia”) trud powstańców i wygnańców.

Pieśń „Przy sadzeniu  róż” zyskała popularność na początku XX wieku dzięki działaczkom polskiego harcerstwa – Oldze Drohanowskiej[10] i Jadwidze Falkowskiej[11]. W czasie wojny rozeszła się szeroko wśród harcerskiej młodzieży. Stała się wówczas oficjalnym hymnem Warszawskiej Chorągwi Harcerek. Była też śpiewana w latach pierwszej „Solidarności”.

Opracował: Piotr Pacak

[1]Maciej Rybiński herbu Radwan (ur. 24 lutego 1784 w Sławucie, zm. 17 stycznia 1874 w Paryżu) – polski generał, ostatni wódz naczelny Powstania Listopadowego. Strona na Wikipedii

[2]Józef Przerwa-Tetmajer (ur. 14 marca 1804 w Czermnej k. Jasła, zm. 25 marca 1880 w Krakowie) – polski matematyk, poeta, uczestnik Powstania Listopadowego, działacz patriotyczny, przyjaciel Seweryna Goszczyńskiego. Strona na Wikipedii

[3]Adam Jerzy Czartoryski książę herbu własnego, ps. „Toulouzan” (ur. 14 stycznia 1770 w Warszawie, zm. 15 lipca 1861 w Montfermeil) – polski mąż stanu, minister spraw zagranicznych Imperium Rosyjskiego w latach 1804–1806, wielki podkomorzy dworu królewskiego Mikołaja I Romanowa w 1830 roku, wiceprezes Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w 1815 roku, senator-wojewoda Królestwa Polskiego (1815), prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego (1831), prezes Senatu, pisarz, poeta, mecenas sztuki i kultury, został odznaczony Orderem Orła Białego (w 1815), wielki skarbnik Katolickiego Wielkiego Przeoratu w Rosji kawalerów maltańskich w 1798 roku. Założyciel politycznego obozu konserwatywno-liberalnego Hotel Lambert. Strona na Wikipedii

[4]Maurycy Mochnacki (ur. 13 września 1803 w Bojańcu, zm. 20 grudnia 1834 w Auxerre) – polski działacz i publicysta polityczny, jeden z teoretyków polskiego romantyzmu, pianista. Był uczestnikiem i kronikarzem powstania listopadowego – napisał „Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831”. Członek Związku Wolnych Polaków i Towarzystwa Patriotycznego. Strona na Wikipedii

[5]Joachim Lelewel (ur. 22 marca 1786 w Warszawie, zm. 29 maja 1861 w Paryżu) – polski historyk, bibliograf, slawista, numizmatyk, poliglota (znał 12 języków), heraldyk, działacz polityczny oraz wolnomularz. Strona na Wikipedii

[6]Jan Józef Baranowski (ur. 7 września 1805 w Śmiłowiczach, zm. 30 marca 1888 w Londynie) – polski ekonomista i finansista, szlachcic, językoznawca, inżynier oraz wynalazca z grona Wielkiej Emigracji. Był autorem wynalazków z dziedziny kolejnictwa, łączności, rachunkowości oraz maszyn liczących, w tym m.in. semafora, kasownika do biletów i gazomierza. Strona na Wikipedii, Publikacja Baranowskiego na polona.pl

[7]Antoni Norbert Patek herbu Prawdzic (ur. 14 czerwca 1812 w Piaskach Szlacheckich, zm. 1 marca 1877 w Genewie) – pionier przemysłowej produkcji zegarków, założyciel firmy Patek Philippe & Co. – pierwszej firmy w historii produkującej masowo zegarki kieszonkowe oraz jedne z najbardziej ekskluzywnych zegarków na świecie, działacz polityczny Wielkiej Emigracji. Strona na Wikipedii

[8]Tomasz Franciszek Ksawery Bartmański (ur. 17 grudnia 1797 w Warszawie, zm. 21 marca 1880 w Tadaniu) – polski inżynier, podróżnik i publicysta, uczestnik powstania listopadowego, kawaler Orderu Virtuti Militari, jeden z najwybitniejszych inżynierów okresu Wielkiej Emigracji. Strona na Wikipedii

[9]Kazimierz Stanisław Junosza Gzowski (ang. Sir Casimir Gzowski) (ur. 5 marca 1813 w Petersburgu, zm. 24 sierpnia 1898 w Toronto) – polski i kanadyjski inżynier, budowniczy mostów, dróg, linii kolejowych i portów na terenie Kanady, współtwórca centralnego systemu transportowego w tym kraju, parku Niagara Falls, Instytutu Inżynieryjnego Kanady, twórca kanadyjskiego Związku Strzeleckiego, przedsiębiorca, polityk, prawnik, filantrop, działacz społeczny, administrator prowincji Ontario, wolnomularz, wysoki urzędnik Kościoła anglikańskiego w katedrze St. James w Toronto, założyciel Wycliffe College w Toronto. Jeden z najwybitniejszych inżynierów z grona Wielkiej Emigracji. Strona na Wikipedii

[10]Olga Drahonowska-Małkowska (ur. 1 września 1888 w Krzeszowicach, zm. 15 stycznia 1979 w Zakopanem) – jedna z twórczyń polskiego skautingu, instruktorka harcerska, współautorka hymnu harcerskiego, założycielka szkół instruktorskich. Strona na Wikipedii

[11]Jadwiga Falkowska, ps. „Jaga”, „Ludwika”, „Zdzisława” (ur. 13 listopada 1889 w Twerze, zm. 7 sierpnia 1944 w Warszawie) – polska fizyczka, nauczycielka, działaczka społeczna i instruktorka harcerska. Jedna z założycielek polskiego harcerstwa dziewcząt, harcmistrzyni Rzeczypospolitej, asystentka na Politechnice Warszawskiej i na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Strona na Wikipedii