Pisces salsos et foetentes apportabant alii

Utwór znany jako „Pieśń wojów Krzywoustego” lub „Naszym przodkom (ojcom) wystarczały”, to pierwsza polska pieśń wojenna zapisana jako kantylena (krótka pieśń epicka) w Kronice Polskiej Galla Anonima[1] (1 połowa XII wieku).

[1]Kronika Galla Anonima, inaczej Kronika Anonima tzw. Galla lub Kronika Polska, pełny tytuł Kronika i czyny książąt czyli władców polskich (łac. Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) – pierwsza polska kronika, nieukończona. Spisana po łacinie, prawdopodobnie w latach 1113–1116, przez anonimowego autora zwanego Gallem Anonimem. Najstarszy zachowany rękopis pochodzi z XIV wieku i znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej. Strona na Wikipedii, Tekst Kroniki na lektury.one.pl

Książę Bolesław III Krzywousty[1] był synem Władysława I Hermana[2] i Judyty (córki Wratysława II). Żył w latach 1086 do 1138. Panował od 1107 roku. Zapisał się w historii jako jeden z najwybitniejszych władców Polski. Na tron wstąpił po uwięzieniu i oślepieniu (ze śmiertelnym skutkiem) swojego starszego brata Zbigniewa. Bolesław od początku dał się poznać jako doskonały i bezwzględny polityk oraz świetny wódz. Jego głównym projektem geopolitycznych było odzyskanie możliwie najszerszego dostępu do Bałtyku. Książę doskonale rozumiał znaczenie Pomorza i widział, jak utrata tej dzielnicy osłabiła kraj. Cele pomorskiej polityki Krzywoustego zakładały podbój i włączenie Pomorza Gdańskiego oraz południowego Nadnotecia do Polski. Znacznie silniejsze Pomorze Szczecińskie zamierzał podporządkować sobie jako podległe lenno bez jawnej inkorporacji. Pierwszym etapem polskiej ofensywy było umocnienie do 1013 roku grodów strzegących granicy polsko-pomorskiej od ujścia Obry do Warty i wzdłuż Noteci z przedłużeniem do Wisły. Około 1115 książę zwycięsko uderzył na Prusów, a do 1119 podbił Pomorze Gdańskie. Zdobyty kraj poddał polskiej administracji, a od 1125 także polskiej organizacji kościelnej. Niestety, bunt palatyna Skarbimira[3] w znaczącym stopniu zaprzepaścił ten sukces. W 1119 lub 1121 Bolesław zaatakował Pomorze Szczecińskie. Książęta Warcisław I[4] i Świętopełk z dynastii Gryfitów zostali pokonani w bitwie pod Niekładzem koło Gryfic[5]. Wojska Krzywoustego niespodziewanym atakiem zdobyły Szczecin. W 1122 roku polski książę przyjął hołd lenny księcia Warcisława I, który uznał jego zwierzchność i zobowiązał się do pomocy wojskowej na żądanie oraz płacenia rocznego trybutu w wysokości 500 grzywien srebra.

W następnych latach Krzywousty działał na zachodnim brzegu Odry, docierając prawdopodobnie aż do Rugii. Wobec zakończenia działań wojennych, rozpoczęła się akcja chrystianizacji pogańskich Pomorzan. W 1127 roku Warcisław zbuntował się przeciwko zwierzchności polskiego księcia. Dzięki mediacji biskupa Ottona z Bambergu[6] nie doszło jednak od razu do otwartej wojny. Początkowo misja biskupa toczyła się z niejakimi sukcesami. Już w 1129 Krzywousty w sojuszu z Danią i Szwecją zaatakował Warcisława, pokonał go, a Pomorze Zachodnie i Wolin (skreślić wprost) wcielił do swojego państwa. Rok później Krzywousty, już w sojuszu z księciem pomorskim oraz księciem duńskim Magnusem Silnym, zaatakował i bez walki zajął Rugię. W 1134 roku polski książę wsparł Warcisława w jego wojnie z królem Danii Erykiem Emune. Był to koniec aktywnej polityki pomorskiej księcia Bolesława Krzywoustego. Niestety, podział kraju między synów zniweczył praktycznie wszystkie jego sukcesy na tym terenie.

Analiza tekstu

Oryginalny tekst jest łaciński, więc analizie poddany został polski przekład. „Naszym przodkom wystarczały” to krótka pieśń epicka o polskim podboju Pomorza. Zaczyna się od przypomnienia, że kiedyś Polacy żywili się rybami „słonymi i cuchnącymi”. Jest to proste odwołanie się do czasów Kazimierza Odnowiciela i Władysława Hermana, w których nasze państwo nie miało dostępu do morza. Dalej autor wychwala podboje stwierdzeniem, że „my po świeże przychodzimy” – czyli mamy już dostęp do morza (zwanego tutaj „oceanem”). Dalej autor opowiada, że Polacy kiedyś „grodów dobywali”. Przypomina to o tym, że wojenna aktywność przodków Krzywoustego w pamięci jego najstarszych współczesnych ograniczała się do działań lądowych. Narrator przechwala się dalej, że jego pokoleniu nie straszna już groza wypraw morskich. Dwa ostatnie wersety to zestawienie przodków, dla których największą przygodą mogło być polowanie na jelenie z podbojami księcia Bolesława, którego wojowie sięgają po „skarby i potwory skryte w oceania”. Aby pojąć znaczenie tego porównania musimy uzmysłowić sobie, że dla poddanych Krzywoustego morze („ocean”) było przestrzenią tyleż groźną, co nieznaną, pełną mitycznych potworów i wspaniałych skarbów – dlatego pomorskie wyprawy Bolesława musiały wywierać na nich wstrząsające wrażenie.

Zanotowana przez Bolesława pieśń może być jego autorskim utworem, ale równie dobrze łacińskim przekładem prawdziwej pieśni wojów Krzywoustego. Do XX-wiecznej popularności tego tekstu ogromnie przyczynił się Czesław Niemen, nagrywając w 1978 roku autorską wersję[7].

Opracował: Piotr Pacak

[1]Bolesław III Krzywousty (1086 –  1138) – książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107, książę Polski w latach 1107–1138. Pochodził z dynastii Piastów, był synem Władysława I Hermana i Judyty czeskiej, córki króla Czech Wratysława II, oraz ojcem książąt: Władysława II Wygnańca, Bolesława IV Kędzierzawego, Mieszka III Starego, Henryka Sandomierskiego i Kazimierza II Sprawiedliwego. Strona na Wikipedii, Kolekcja Krzywoustego w bibliotece Polona

[2]Władysław I Herman (ok. 1043, – 102 w Płocku) – książę z dynastii Piastów, władca Polski w latach 1079–1102. Młodszy syn Kazimierza I Odnowiciela i jego żony Dobroniegi. Strona na Wikipedii

[3]Skarbimir herbu Awdaniec (? – 1132) – możnowładca polski, wychowawca, a następnie doradca i palatyn Bolesława III Krzywoustego. Strona na Wikipedii

[4]Warcisław I (przed 1100 – 1135) – syn Świętobora i nieznanej z imienia matki. Pierwszy poświadczony w źródłach, historyczny władca pomorski z dynastii Gryfitów. Strona na Wikipedii

[5]Bitwa pod Niekładzem (łac. Naclam) – bitwa rozegrana na polach niekładzkich koło Gryfic w 1121 r. (lub w 1119 r.) pomiędzy wojskami Bolesława Krzywoustego a pomorskimi. Strona na Wkipedii

[6]Otton z Bambergu, Otto z Bambergu, także Otto(n) z Bambergi, niem. Otto von Bamberg (ok. 1060 – 1139) – biskup Bambergu od 1102 roku, kanclerz cesarza Henryka IV, misjonarz, święty Kościoła katolickiego, zwany „Apostołem Pomorza” i „ojcem klasztorów”. Strona na Wikipedii

[7]Występ Czesława Niemena (Opole 1979). Nagranie na Youtube

Pobierz opracowanie w formacie pdf