Odważny Polak na Marsowym Polu

Pieśń konfederatów barskich z lat 1768-72 znana pod tytułem „Odważny Polak na Marsowym Polu” lub „Stawam na placu”. Autorstwo tekstu i muzyki jest nieznane. Utwór jest pieśnią wojskową o charakterze hymnu religijnego.

Konfederacja[1] Barska[2] [3] była zbrojnym związkiem szlachty polskiej i litewskiej. Zawiązano go dla obrony wiary katolickiej oraz niepodległości Rzeczypospolitej przeciwko brutalnie ingerującej w polskie sprawy polityce Rosji. Celem konfederatów było zniesienie ustaw przyjętych pod rosyjską presją, w tym szczególnie mocno kwestionowanej ustawy o równouprawnieniu innowierców. Konfederacja chciała też obalenia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, którego uważała za rosyjską marionetkę. Walki trwały cztery lata i współcześnie ten ruch uważany jest za pierwsze polskie powstanie narodowe. Sojusznikiem Konfederacji była Francja, która wspierała ją finansowo, organizacyjnie i przez wojskowych instruktorów oraz objęła swoją kuratelą politykę zagraniczną związku – doprowadziła w ten sposób m.in. do zawarcia nieformalnego sojuszu z Chanatem Krymskim[4] raz z Turcją. Miał on gwarantować niepodległość Polski zgodnie z Traktatem Pruskim z 1711 roku. Konfederację popierały też Prusy, ale z odmiennych powodów. Dla Fryderyka II jawna wojna między Polakami i Rosją niweczyła rosyjskie plany objęcia kuratelą całej Rzeczypospolitej. Jak pokazały następne lata, dzięki konfederackiej rebelii Prusy weszły do gry i stały się uczestnikiem I rozbioru. Szerszy odbiór działań Konfederacji Barskiej był na Zachodzie generalnie bardzo negatywny, zwłaszcza w krajach protestanckich – ze względu na otwarcie antydysydencką postawę konfederatów. Umiejętne wykorzystanie tego aspektu przez propagandę rosyjską ogromnie zaciążyło na postrzeganiu sprawy polskiej w 2 poł. XVIII wieku[5].

Analiza tekstu

„Odważny Polak” jest pieśnią wojskową o charakterze hymnu religijnego. Jego retoryka bardzo silnie podkreśla wyznaniowy charakter tego związku oraz żarliwość religijnej motywacji jego żołnierzy. Tekst ma 10 zwrotek. Dwie pierwsze są deklaracją wiary konfederatów w boskie wsparcie ich sprawy („z Boga ordynansu”, „Krzyż mi jest tarczą”). Trzecia zwrotka jest zapewnieniem, że ofiara z własnej krwi nie będzie daremną, bo zbawienie jest dla katolików najważniejsze. W czwartej zwrotce mamy odwołanie się do przykładu śmierci Chrystusa oraz deklarację celów politycznych – zniesienia ustaw, które w przekonaniu konfederatów niszczyły wolność i „świętą wiarę”. Piąta zwrotka to wyznanie pragnienia, aby wiara katolicka w Rzeczypospolitej odzyskała swoją pozycję, aby podniosła się z „upadku” i słynęła „w statku” (dostatku). W szóstej zwrotce autor deklaruje wiarę w boską pomoc do „zbawiennej rady”, dzięki czemu nie obawia się „przeciwników zdrady”. Zwrotki siódma i ósma to odwołanie do kultu maryjnego – mającego ogromne znaczenie dla polskich katolików. Autor prosi Matkę Boską o błogosławieństwo i przypomina, że Polacy wiele razy stawali do boju z przekonaniem o jej protekcji. Dziewiąta zwrotka jest odwołaniem się do „polskich patronów” (świętych). Autor zapewnia że „Zelantów (zelotów, żarliwych wyznawców i obrońców) serce” nie zachwieje się dzięki ich pomocy. Tekst pieśni kończy przypomnienie o religijnym charakterze Konfederacji i zapewnienie, że jej żołnierze walczą dla Boga, a nie dla doczesnych korzyści.

Opracował: Piotr Pacak

[1]Konfederacja (łac. confoederatio, związek) – związek zbrojny zawiązywany przez duchownych, szlachtę i miasta w celu realizacji własnych intencji lub w zastępstwie władzy państwowej, tworzony w Polsce i na Litwie w wiekach XIII-XIX. Jej genezy należy szukać w średniowiecznym prawie oporu (łac. ius resistendi) przeciwko władcy. Charakterystyczną cechą konfederacji była przynależność imienna; spis jej członków sporządzano w akcie jej zawiązania. Jako że zawiązanie następowało dla realizacji z góry określonego celu, konfederacja miała charakter czasowy. Strona na Wikipedii

[2]Bar – miasto królewskie na Podolu (obecnie Ukraina, obwód winnicki), lokowane w 1453, relokowane ok. 1538 (prawa miejskie magdeburskie w 1540), od 1793 pod zaborem rosyjskim.
Strona na Wikipedii

[3]Konfederacja Barska – przyczyny powstania i ocena historii. Film na „Historia taka była”.

[4]Chanat Krymski – Chanat Krymski (krymskotat. Qırım Hanlığı) – historyczne państwo feudalne na Krymie pod panowaniem chanów tatarskich, istniejące od XV do XVIII wieku. Strona na Wikipedii

[5]Antypolska propaganda w XVIII wieku. Artykuł na kresy.pl

Pobierz opracowanie w formacie pdf