Kołysanka o zakopanej broni

Muzyka i słowa: Krystyna Krahelska

wykonanie: Ola Turkiewicz wraz z orkiestrą Koncertu NiepodległościKołysanka o zakopanej broni

Informacje o utworze

Tytuł: Kołysanka o zakopanej broni
Muzyka i słowa: Krystyna Krahelska

Partyzancka piosenka napisana w 1941 roku (w niektórych opracowaniach podawany jest rok 1942) przez poetkę Krystynę Krahelską [1]. Największą popularność utwór zyskał wśród oddziałów Armii Krajowej na Lubelszczyźnie.

[1] Krystyna Krahelska (1914 – 44) – polska poetka, harcerka, pielęgniarka i etnograf, żołnierz Armii Krajowej i uczestniczka Powstania Warszawskiego. Strona na Wikipedii

Nota historyczna

Polski pistolet VIS, będący często na uzbrojeniu członków polskiego podziemia niepodległościowego.
Polski pistolet VIS, będący często na uzbrojeniu członków polskiego podziemia niepodległościowego.

Największym problemem zbrojnych oddziałów polskich konspiracji niepodległościowych działających w czasie II Wojny Światowej był stały, dotkliwy niedostatek broni i sprzętu. Zrzuty organizowane przez zachodnich Aliantów zaspokajały tylko niewielką część potrzeb. Jeszcze mniej było broni zdobycznej. Wyjątkiem była tutaj sytuacja we wschodnich okręgach, gdzie polska partyzantka mogła wykorzystywać to, co w 1941 roku porzucali uciekający Sowieci. Własna produkcja broni (np. pistoletów maszynowych Sten w Suchedniowie) była wielkim wyczynem organizacyjnym, ale też niewiele zmieniała. Część oddziałów korzystała za to z broni i sprzętu pozostawionego przez Wojsko Polskie we wrześniu i październiku 1939 r. Kiedy kończyła się walka, żołnierze rozbitych oddziałów nie chcąc aby ich broń dostała się w ręce wroga często zakopywali ją, starannie przy tym zabezpieczając. Wierzyli, że to jeszcze nie koniec, że kiedyś powrócą, odkopią swoje karabiny i znów staną do walki. Jeżeli była taka możliwość, pozostawiano nie tylko broń, ale też mundury i oporządzenie. Analiza dostępnych materiałów archiwalnych pokazuje, że często korzystały z nich partyzanckie oddziały m.in. na Lubelszczyźnie. Być może właśnie dlatego napisana przez Krystynę Krahelską „Kołysanka” cieszyła się tam taką popularnością.

Nota biograficzna

Krystyna Krahelska, która pozowała Ludwice Nitschowej do opracowania głowy i korpusu Syreny. Źródło: Wikipedia / Archiwum Akt Nowych
Krystyna Krahelska, która pozowała Ludwice Nitschowej do opracowania głowy i korpusu Syreny. Źródło: Wikipedia / Archiwum Akt Nowych

Krystyna Krahelska (1914-44) była harcerką, pielęgniarką, etnografem i poetką. Urodziła się i wychowała w Mazurkach k. Baranowicz. Jej ojciec Jan[1] był inżynierem, oficerem Wojska Polskiego i wojewodą poleskim. Jeszcze przed wojną Krystyna działała w harcerstwie. Studiowała też etnografią, geografię i historię. Na przełomie lat 1936 i 37 pozowała Ludwice Nitschowej do pomnika warszawskiej Syrenki [2] (choć twarz tej figury nie jest twarzą Krahelskiej). We wrześniu 1939 roku służyła w warszawskiej obronie cywilnej. Już od grudnia działała w Związku Walki Zbrojnej. W latach 1943-44 służyła jako instruktor sanitarny w polowych oddziała Armii Krajowej. W Powstaniu Warszawskim była sanitariuszką w I Dywizjonie „Jeleń” [3] 7 Pułku Ułanów Lubelskich Armii Krajowej. Została ciężko ranna w czasie ataku na Dom Prasy przy ulicy Marszałkowskiej. Zmarła następnego dnia rano w szpitalu polowym.

„Kołysankę” Krahelska napisała w Puławach, podczas jednego z wyjazdów na Lubelszczyznę, w czasie których  w miejscowych oddziałach partyzanckich szkoliła dziewczęta do służby sanitarnej.

Analiza tekstu

„Kołysanka o zakopanej broni” znana jest także pod nazwami „Kołysanka” i „Smutna rzeka”. Znanych jest 7 wariantów jej tekstu. Poniższa analiza dotyczy wariantu oryginalnego, bez późniejszych zmian.

Piosenka jest zarówno muzycznie jak i tekstowo utrzymana  w stylistyce „rzewnej” kołysanki. Poetyckie obrazy oświetlanej księżycowym światłem natury (rzeka, las) przeplatają się w niej z wspomnieniem o „zakopanej broni” i wiarą w rychłe podjęcie walki, w której posłuży ta „czujnie drzemiąca” broń. Aby zrozumieć odczucia i oczekiwania autorki musimy przypomnieć, że rok 1941 był jeszcze czasem, w którym zbrojny opór dopiero się odradzał, przybierając nowe formy organizacyjne i gromadząc kadry oraz broń. Ówczesna strategia zakładała prymat ochrony zasobów ludzkich i wykluczała większe wystąpienia zbrojne aż do czasu, kiedy zyskają one realne szanse powodzenia. W powstających wówczas oddziałach partyzanckich, wśród młodzieży wychowanej w kulcie narodowych powstań, powszechne było przekonanie, że kiedyś nadejdzie czas, w którym te formacje „obudzą broń” i staną do otwartej walki. W te nastroje idealnie wpisała się piosenka Krahelskiej. Według notatek autorki „smutna rzeka” to Szczara w jej rodzinnych Mazurkach.

Od 1942 roku „Kołysanka” stała się popularna w oddziałach partyzanckich na Lubelszczyźnie. Prawdopodobnie drukowano ją konspiracyjnie w czasie wojny. Oficjalnie wydana została po raz pierwszy w „Pieśniach polskich” w Brunszwiku (1945) oraz w zbiorze „Pieśni narodowe, artystyczne, partyzanckie, ludowe”, opublikowanym również w 1945 roku w Łodzi.

[1] Jan Krahelski (1884 – 1960) – polski inżynier, polityk, oficer Wojska Polskiego, wojewoda poleski. Strona na Wikipedii

[2] Pomnik Syrenki na warszawskim Powiślu. Strona na Wikipedii

[3] Dywizjon „Jeleń” – oddział Armii Krajowej, działający w czasie niemieckiej okupacji jako część konspiracyjnego 7 Pułku Ułanów Lubelskich. Strona na Wikipedii

 

Opracował: Piotr Pacak

 

 

Podziel się

Biblioteka

Materiały muzyczno-dydaktyczne

Melodia Kołysanka o zakopanej broni
{{svg_share_icon}}
Melodia z klikiemKołysanka o zakopanej broni
{{svg_share_icon}}
Melodia i akompaniamentKołysanka o zakopanej broni
{{svg_share_icon}}
AkompaniamentKołysanka o zakopanej broni
{{svg_share_icon}}

Narzędzia

Skorzystaj z innych funkcjonalności śpiewnika

Kołysanka o zakopanej broni

Zobacz inne strony z materiałami o utworze